هرآنچه باید از طراحی صنعتی بدانید! (بخش اول)

مصطفی توحیدی فر، کارگزار طراحی صنعتی کریدور فناوری تا بازار است. او از سال 1393مدیر عامل و سرپرست طراحی استدیو والا valastudio.com است. همچنین عضو Emotional Design Foundation  , Design Research Society است. از سوابق حرفه ای و علمی او بسیار می توان نوشت اما همین قدر بدانید که دانش آموخته ی طراحی صنعتی است و یکی از حرفه ای ها در حوزه کاری خودش است.

در ادامه توحیدی فر برای شما طراحی صنعتی و فرآیند انجام آن را توضیح می دهد. در بخش های بعدی این مقاله به چگونگی انجام طراحی صنعتی و موضوع مهم طراحی صنعتی برای شرکت های دانش بنیان می پردازیم. جایی که شرکت های دانش بنیان متوجه می شوند در قبال هزینه های طراحی محصول باید چه چیزهایی از طراح خود مطالبه کنند.

طراحی چیست؟

صحبت از طراحی پهنه ی وسیعی از مفاهیم را در بر می گیرد. وقتی این واژه را در فرهنگ غنی ایرانی جستجو می کنیم، ویژگی های منحصر به فرد دیگری هم میبایم. ولی اگر یک تعریف کلی ولی کامل بخواهیم ارائه دهیم به این عبارت می رسیم:

منظور از چیزها گستره ای وسیعی از مصنوعات است. مصنوعات فیزیکی، مصنوعات مجازی و حتی مصنوعاتی که در ذهن انسان هستند و هنوز ملموس نشده اند. در واقع وقتی از چیزها صحبت می کنیم، به هر چیزی که بشر می سازد و در طبیعت وجود ندارد، اشاره می کنیم.

طراحی یعنی قبل از اینکه چیزی را بسازیم فکر کنیم، آن چیز چگونه می تواند باشد؟

مثال هایی برای فهم طراحی

مثلا شما می خواهید یک میز بسازید، ابتدا به این فکر می کنید که می خواهید اشیاء را روی یک سطح صاف قرار دهید. خب حالا سطح این میز به چه شکل هایی می تواند باشد؟ پایه های این میز باید چطور باشند؟ چه ارتفاعی داشته باشند؟ و … همین جا و زمانی که این سوالات در ذهن شما نقش می بندند، فرآیند طراحی شروع شده است.

مثال بعدی می تواند ساخت یک وب سایت باشد که یک پدیده ناملموس است. برای ساخت وب سایت هم شما ابتدا فکر می کنید که ظاهر این سایت چطور می تواند باشد؟ این سایت چه روندهایی را برای مخاطبین ترسیم می کند؟ و …

حالا هرچیزی که می خواهید بسازید را تصور کنید. تمام مصنوعات همین فرآیند را باید طی کنند. یک مثال از مصنوعات غیرملموس، ساخت خدمت است. مثلا شما برای ساخت خدمت خشکشویی به این فکر می کنید که خدمات شما برای مشتریان چطور می تواند باشد؟ نحوه ی تحویل سرویس به مشتریان چطور باشد؟ پرداخت ها به چه صورت باشد؟ و…

پس زمانی که از طراحی صحبت می کنیم، این مفهوم را در ذهن مرور می کنیم که چیزها چطور می توانند باشند؟ این مفهوم معطوف به آینده است و نقطه ی آغاز فرآیند طراحی است. اراده به ساخت چیزها، نقطه ی آغاز طراحی است.

طراحی یک فرآیند هنجاری است!

به قول فیلسوف ها و نظریه پردازان دنیای design، طراحی یک فرآیند normative یا هنجاری است. عبارت هنجاری در این کاربرد مقابل تحلیلی است. به این معنا که باید و نباید در طراحی حاکم است. یعنی چه؟ یعنی من وقتی به طراحی یک چیز در ذهن خود می پردازم، از عبارت: این ویژگی باید اینطور باشد، استفاده می کنم. هیچ وقت در طراحی عبارت این ویژگی اینطور هست را به کار نمی بریم. زیرا طراحی یک فرآیند تحلیلی نیست!

چرا هنجاری بودن فرآیند طراحی مهم است؟ زیرا طراحی را در حوزه فلسفه ارزش قرار می دهد. با ساخت یک میز ما به آن ارزش می دهیم. پس کار طراح ایجاد ارزش است. خواه این چیز، جسم باشد، سایت باشد یا هر مصنوع دیگری که ساخته ی بشر است.

طراحی صنعتی چیست؟

اگر طراحی مربوط به مصنوعات ملموسی باشد که به روش تولید انبوه ساخته می شوند، به آن طراحی صنعتی می گوییم. منظور از تولید انبوه یا mass production تولیدی است که از لحاظ تعداد زیاد باشد. یعنی خط تولیدی در یک کارخانه برای آن وجود داشته باشد.

به همین صورت، طراح صنعتی هم کسی است که محصولات پرتیراژ را طراحی می کند. یک طراح صنعتی، طرحی را ایجاد می کند که مناسب تولید در صنعت و به تعداد انبوه است. انتخاب واژه ها در این حوزه بسیار دقیق است چرا که اشتباهات مصطلحی در جامعه طراحان گسترش پیدا کرده. مثلا در ایران بسیاری از افراد به طراح صنعتی، طراح صنعت می گویند! در حالی که طراح صنعت نداریم. “ی” در صنعتی همان “ی” نسبت است نه صفت. این طراح کسی است که طرحش مناسب برای تولید صنعت است نه کسی که خود منسوب به صنعت است!

شاخص های طراحی صنعتی

حالا سوال اینجاست که یک طراح صنعتی باید چه شاخص هایی را در طرح خود لحاظ کند؟ چه مواردی برای یک طرح صنعتی مهم است؟ دو مورد مهم و حیاتی در این نوع طراحی وجود دارد:

1. استانداردهای تولید انبوه باید در طراحی رعایت شود به طوری که مناسب خط تولید باشد.
2. نقشه های فنی متناسب با تولید انبوه هست در طراحی لحاظ شود.

این نوع طراحی با طرحی که برای کارگاه های به اصطلاح زیرپله ای انجام می شود، متفاوت است. طراحی محصولات برای تولید محدود ممکن است بسیاری از محدودیت های طراحی صنعتی را نداشته باشد. معضل اصلی ما هم امروز در کشور به همین نکته بر می گردد. تولید محدود و کارگاهی زیاد است ولی تولید صنعتی خوبی نداریم. همین امر سبب باخت شرکت ها در رقابت با قیمت تولیدات کارخانه ای و صنعتی است.

در ریشه یابی این مشکل به مواردی مثل تقاضای پایین می رسیم. چرا که طراحی مثلا یک میلیون دست بشقاب با طراحی ده میلیون دست بشقاب کاملا متفاوت است. افزایش تقاضا هم با صادرات و گام گذاشتن در بازارها جدید رخ می دهد.

مثلا در حوزه تجهیزات آزمایشگاهی، دستگاهی داریم که در کل کشور فقط 5 عدد از آن موردنیاز است. در این صورت طراح صنعتی هم مقیاس کار خود را به همین اندازه و تعداد تقلیل می دهد.

در بخش بعدی این مقاله بخوانید:

• فرآیند طراحی صنعتی چگونه است؟
• سه فاز اصلی در تمام طرح های صنعتی
• طراحی صنعتی در زنجیره ارزش
• طراحی صنعتی برای شرکت های دانش بنیان
• طراحی صنعتی در کریدور فناوری تا بازار