بخش امور شرکت‌ها در کریدور خدمات فناوری تا بازار وظیفه پذیرش و هدایت شرکت‌ها و تسهیل استفاده از خدمات توسعه فناوری را بر عهده دارد. مصاحبه زیر که با آقای مهندس قاسم جعفری، مسئول امور شرکت‌ها در کریدور خدمات فناوری تا بازار تنظیم شده است، شرحی از ویژگی‌های ساختاری کریدور و چگونگی ارائه خدمات توسعه فناوری است.
ایشان دانش‌آموخته رشته مهندسی شیمی در مقطع کار‌شناسی از دانشگاه امیرکبیر و رشته مدیریت اجرایی در مقطع کار‌شناسی ارشد ازدانشگاه علامه طباطبایی هستند.
۱- جناب آقای مهندس جعفری به عنوان اولین سوال در مورد منطق ایجاد ساختاری تحت عنوان کریدور خدمات فناوری تا بازار و سازوکار ارائه خدمات در این ساختار توضیحاتی ارائه کنید.
ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با جمع بندی فعالیت‌های پیشین خود به خصوص فعالیت‌هایی که در بخشی تحت عنوان «شبکه شرکت‌ها» انجام گرفته بود به این نتیجه رسید که باید توان و بودجه مستقیم و منسجم‌تری به شرکت‌های دانش بنیان حوزه فناوری نانو اختصاص پیدا کند و هدف اصلی خود را افزایش نرخ موفقیت فناوری‌ها و کاهش زمان تجاری سازی قرار دهد.
هدف از ایجاد این ساختار، تسهیل روند تجاری‌سازی طرح‌های فناورانه حوزه نانو است. در واقع کریدور قصد دارد که در راستای تسهیل روند تجاری‌سازی، زمان رسیدن محصول به بازار را بهینه نموده و حمایت‌های لازم و کار‌شناسی شده را در قالب ارائه خدمات مورد نیاز برای رسیدن به نقطه مذکور به صورت تسهیل شده در اختیار شرکت‌ها و فناوران قرار دهد.
نکته مهم و قابل توجه تمایل و تاکید این ساختار بر ارائه این نوع خدمات از طریق کارگزاران بخش خصوصی است، هر چند کریدور از ابتدای تاسیس با محدودیت‌های عمده‌ای از حیث وجود شرکت‌ها و کارگزاران ارائه دهنده خدمات فناوری مواجه بوده است.
این محدودیت‌ها ناظر بر این واقعیت است که ما پیش از این در کشور، گردش اقتصادی و درآمدزایی چندانی در حوزه فناوری‌های بر‌تر (Hi-Tech) نداشته‌ایم و به همین علت تقاضایی نیز برای دریافت این گونه خدمات متصور نبوده است. بر این اساس و در ابتدای تشکیل کریدور ضعف در زیر ساخت‌های توسعه فناوری نانو از حیث شکاف بین تقاضای خدمات توسعه فناوری و ارائه این خدمات محسوس بود. حتی بعضی از شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه هم اکنون نیز برای دریافت این‌گونه خدمات احساس نیاز نمی‌کنند. لذا به راحتی در فضایی از ریسک سرمایه گذاری فعالیت خود را آغاز می‌کنند. این در حالی است که خدمات توسعه فناوری از جمله مطالعات امکان‌سنجی، طرح تجاری، رصد بازار، بازاریابی، ثبت اختراع و سرمایه‌گذاری خطرپذیر می‌تواند فضای روشن‌تری برای آغاز و ادامه فعالیت این‌گونه شرکت‌ها فراهم آورد. اندیشه ایجاد کریدور در چنین فضایی شکل گرفته است.
تجربه دیگر کشور‌ها نشان داده است که الزامات علمی فراوانی در حوزه فعالیت Hi-Tech باید لحاظ شود. به خصوص تقویت مهارت‌های مدیریتی، افزایش آگاهی فناوران از محیط کسب و کار، آشنایی با حقوق مالکیت فکری و….
در کریدور خدمات فناوری تا بازار ۱۶ ایستگاه پیش بینی شده است که هر ایستگاه می‌تواند بخشی از خدمات توسعه فناوری و تجاری سازی یک محصول یا یک فناوری را به عهده بگیرد. از لحاظ ساختاری این ایستگاه‌ها زنجیره به هم پیوسته‌ای از خدمات فناوری را پوشش می‌دهند. کارگزارانی از بخش خصوصی به منظور ارائه این خدمات در ایستگاه‌های کریدور شناسایی و مستقر شده‌اند. در واقع برای ایجاد جذابیت و توسعه این روند، ارزش افزوده‌ای هم برای کارگزاران و هم شرکت‌های دانش بنیان متقاضی این خدمات ایجاد شده است. شرکت‌ها با این امتیاز روبرو هستند که کریدور کارگزارانی را برای ارائه خدمات توسعه و تجاری‌سازی فناوری شناسایی و توافقنامه‌ای در خصوص یک خدمت با کارگزاران مذکور تنظیم نموده است. شرکت‌ها چندین انگیزه برایورود به فرآیند خدمات در کریدور دارند از جمله اینکه کارگزارن ارائه دهنده خدمات فناوری، منتخب و دارای صلاحیت هستند، مهم‌تر اینکه بخشی از هزینه‌های ارائه خدمات، از طرف کریدور، تقبل شده است. برای کارگزاران هم این انگیزه و جذابیت ایجاد شده است که بخشی از درآمدهای خود را به صورت تضمین شده در قبال ارائه خدمات به شرکت‌های دانش‌بنیان، از کریدور تامین نمایند.
در این سازوکار، شرکت‌های ارائه دهنده خدمات فناوری، کارگزاری یکی از ایستگاه‌های کریدور را بر عهده دارند. در ایستگاه‌ها، خدمات متنوعی از ارزیابی سطح فناوری، مستندسازی، ثبت اختراع، رصد بازار، بازاریابی تا مشاوره تولید، اخذ استاندارد‌ها ومجوز‌ها و سرمایه‌گذاری خطر پذیر ارائه می‌شود. به واسطه این سازوکار، دولت بخشی از حمایت‌های خود را به جای پرداخت مستقیم به فناور یا شرکت دانش‌بنیان، از طریق پرداخت به ازای دریافت خدمات، اختصاص می‌دهد. البته برخی تسهیلات مالی و حمایت‌های اعتباری نیز به صورت مستقیم از جانب کریدور یا از سوی صندوق‌های مستقر در آن پرداخت می‌شود. به هر حال همه این حمایت‌ها به واسطه عضویت شرکت‌های دانش بنیان در کریدور محقق و ممکن می‌شود.
۲- ساختار حمایتی کریدور خدمات فناوری تا بازار از چه سازوکاری‌هایی بهره می‌گیرد و نظام ارجاع به ایستگاه‌های خدمات فناوری چگونه عمل می‌کند؟
در کریدور، ایستگاه ابتدایی که تحت عنوان ایستگاه نانومقیاس نامگذاری شده است؛ به نوعی دروازه ورود و عضویت شرکت‌ها و فناوران محسوب می‌شود. وظیفه این ایستگاه و نقش کارگزار در آن بررسی و تایید مقیاس نانویی مواد ومحصولات (نانومتری) و ممیزی تجهیزات تولیدی توسط شرکت‌ها است. تاییدیه نانومقیاس در این ایستگاه در ۲ حوزه صادر می‌شود یکی در بخش تولید صنعتی و دیگری در بخش تولید آزمایشگاهی. دریافت تسهیلات خدمات فناوری و اختصاص حمایت‌های اعتباری منوط به موفقیت شرکت‌ها در دریافت این تاییدیه است. البته در این زمینه شرکت‌هایی که موفق به دریافت تاییدیه نمی‌شوند از نظر ما جزء اعضایی هستند که با کمک کار‌شناسان برای افزایش توان علمی و فنی آن‌ها تلاش می‌شود.
تا کنون برای ۱۳۹ شرکت در ایستگاه نانو مقیاس کریدور پرونده تشکیل شده است. ۱۸۴ محصول از تولبدات این شرکت‌ها متقاضی دریافت تاییدیه نانو مقیاس و ورود به فرآیند کریدور هستند که از این می‌ان۴۹ محصول موفق به دریافت تاییدیه نانو مقیاس شده اند.
بعد از دریافت تاییدیه نانومقیاس یکی از کار‌شناسان کریدور تحت عنوان «پشتیبان» در تعامل با شرکت به مطالعه و بررسی پتانسیل‌ها، نیازمندی‌ها و تقاضاهای شرکت پرداخته و اطلاعات لازم را تدوین می‌کند. بعد از ارائه نتایج بررسی‌های پشتیبان، در خصوص ارجاع شرکت به ایستگاه‌ها تصمیم‌گیری می‌شود.
۳- گذشته از این ساختار حمایتی که بر ارائه خدمات فناوری به شرکت‌ها مبتنی است؛ آیا حمایت‌های دیگری نیز از این شرکت‌ها پیش‌بینی شده است؟
حمایت‌های دیگری نیز وجود دارد که به صورت یکپارچه به این شرکت‌ها ارائه می‌شود. مثلا بخشی از حقوق و دستمزد فارغالتحصیلان حوزه نانو در طول یک‌سال به شرکت‌هایی که این افراد را جذب کنند؛ پرداخت می‌شود. حمایت ازحضور شرکت‌های دارای تاییدیه نانو مقیاس در نمایشگاه‌های داخل و خارج از کشور یا حمایت مالی تشویقی شرکت‌های مستقر در پارک‌ها و مراکز رشد نیز در این چارچ. ب قرار می‌گیرد.
۴- به نظر می‌رسد در کریدور دو نوع تجاری‌سازی در حال انجام است، تجاری‌سازی فناوری و تجاری‌سازی خدمات فناوری آیا همینطور است؟
این دومفهوم در ساختار کریدور حقیقتا از هم جدا نیستند. در واقع کریدور با محدودیت دسترسی به کارگزاران تخصصی ارائه‌دهنده خدمات فناوری در حوزه فناوری‌های بر‌تر مواجه بوده است. چون قایل به این بودیم که خدمات مورد نیاز باید توسط این کارگزاران ارائه شده و کریدور به نوعی نقش نظارتی داشته باشد؛ به مطالعه خدمات و شناسایی و حمایت از کارگزاران شناسایی شده پرداختیم. در واقع ما به نوعی تقاضای دریافت فناوری برای این کارگزاران ایجاد کرده و بخشی از درآمدهای آن‌ها را به ازای پرداخت قسمتی از هزینه‌های دریافت خدمات، تضمین نمودیم. اما هدف اصلی، تسهیل روند تجاری‌سازی و توسعه فناوری محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه نانو بود.
لذا با اغماض می‌توان گفت کریدور، مرکز رشد شرکت‌های خدمات توسعه فناوری محسوب می‌شود اما نه مرکز رشدی که هدف نهایی آن حمایت از این شرکت‌ها یا کارگزاران باشد. هدف، ارائه خدمات مناسب و مورد نیاز شرکت به صورت تضمین‌شده به شرکت‌های حوزه نانو است. در هر حال رویکرد ما در قبال کارگزاران ارائه‌کننده خدمات فناوری مستقر در کریدور؛ رویکرد حمایتی- نظارتی است.
۵- آیا ساختارهای مشابه کریدور، در داخل یا خارج از کشور وجود دارد؟ در صورت وجود چنین ساختارهایی تفاوت کارکردی کریدور با این ساختار‌ها چیست؟
در داخل و در خارج از کشورفعالیت‌های قابل توجهی در ارائه خدمات تحت عنوان ساختاری به شکلکریدور و کارکردهایی آن انجام شده است. یک نکته مفهومی در خصوص ساختارهای مشابه، وجود نگرش جغرافیایی و منطقه‌ای به این ساختار‌ها است. مثلا در کشور مالزی کریدور فناوری محدود به حوزه جغرافیایی خاصی است که تنها برخی شرکت‌های خاص آن محدوده از حمایت‌های آن بهره می‌برند. در داخل کشور هم، ایجاد کریدور خدمات فناوری در یزد و اصفهان در سال ۱۳۸۶ با این دید منطقه‌ای همراه بوده است. علاوه بر وجود دید منطقه‌ای، باید گفت در ساختارهای مشابهی که تاکنون ایجاد شده است، محدودیت‌هایی در گستره خدمات ارائه شده وجود دارد. هر چند ادعای ما این نیست که با شکل‌گیری کریدور، به لحاظ مفهومی و کارکردی ساختار جدیدی ایجاد شده است اما باید در نظر گرفت که در سازوکار نظام‌های حمایتی مشابه کریدور مانند پارک‌ها و مراکز رشد دانشگاهی تاکید بیشتری بر ارائه خدمات عمومی در کنار سایر خدمات وجود دارد. در این سازوکار از آموزش‌های اولیه توانمند‌سازی نیروی انسانی شرکت‌های دانش‌بنیان تا در اختیار قرار دادن تجهیزات و آزمایشگاه‌ها و فضای اداری پیش بینی شده است. اما عملا به علت اینکه تعداد شرکت‌های عضو و مستقر در این مجموعه‌ها کافی نیست، راه‌اندازی و ارائه برخی از خدمات مقرون‌به‌صرفه نیست. در صورتی که تعداد شرکت‌های فعال در حوزه نانو و نیازهای متنوعشان پتانسیل مناسبی برای ایجاد خدمات تخصصی است. لذا به هر دلیلی ارائه خدمات توسعه فناوری و تجاری‌سازی در این مراکز مورد غفلت قرار می‌گیرد. این در حالی است که در کریدور خدمات فناوری تا بازار علاوه بر وجود یک دید ملی و جغرافیایی به شرکت‌ها، ارائه خدمات متنوعی مانند ارزیابی سطح فناوری، مستندسازی، ثبت اختراع، رصدفناوری، رصد بازار تا تسهیلات، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و مشاوره تولید دیده شده است.
۶- در بحث تجاری‌سازی طرح‌های فناورانه در حوزه نانو، به لحاظ اقتصادی هم‌اکنون ما در چه موقعیتی قرار داریم و چه آینده‌ای برای گردش اقتصادی و بازار این حوزه از فناوری قابل پیش‌بینی است؟
ارزیابی ما ناظر بر آمار دقیقی نیست. تاکنون ارزیابی دقیقی از حجم این بازار در کشور صورت نگرفته است. به صورت کلی باید گفت که اغلب شرکت‌های این حوزه جزء شرکت‌های کوچک و متوسط هستند. این شرکت‌ها علیرغم توانایی پایین در ایجاد اشتغال، از پتانسیل بالایی در ایجاد درآمد پایدار برخوردار ند. هم‌اکنون به لحاظ تعداد، نرخ رشد شرکت‌های دانش بنیان مطلوب است. محصولات تولیدی این شرکت‌ها (اعم از نانو ذرات یا تجهیزات) قابلیت رقابت با نمونه‌های مشابه خارجی را دارند. این امیدواری وجود دارد که در بازار جهانی این بخش از فناوری بتوانیم سهم قابل قبولی کسب کنیم و با تحقق این هدف می‌توانیم بخشی از هدف توسعه ثروت پایدار را محقق کنیم.
۷- به عنوان سوال پایانی، چه چشم‌اندازی را برای کریدور پیش‌بینی می‌کنید.
ما به عنوان یک مجموعه، به سرعت در حال ایجاد زیرساخت، گسترش فرهنگ تولید در شرکت‌ها و شناخت فرآیند ورود به بازار داخلی و خارجی هستیم، توانایی خوبی در بدنه کار‌شناسی ایجاد کرده‌ایم تا علائم واقعی تری از نیاز‌مندی‌های بازار و شرکت‌های فعال این حوزه در سایر کشور‌ها ارائه نمایند. ارزیابی من از چشم‌انداز کریدور، توسعه آن به یک مرکز یا موسسه تخصصی ارائه خدمات فناوری به تمامی شرکت‌های حوزه فناوری‌های بر‌تر (Hi-Tech) است. درصورت تحقق این چشم‌انداز، می‌توانیم در قالب یک مرکز ملی برای تسهیل فعالیت‌های تجاری‌سازی در کشور به ایفای نقش بپردازیم و با تقویت کارگزاران بخش خصوصی به عنوان یک بازوی کار‌شناسی به سایر نهادهای سیاست‌گذار در حوزه صنایع و فناوری‌های بر‌تر کمک کنیم.